Washi là một từ Nhật bản dùng để chỉ một loại giấy truyền thống được làm từ những sợi gỗ dài bên trong ba loại cây. “wa” có nghĩa là Nhật Bản và “shi” có nghĩa là giấy. Khi nước Nhật hối hả cùng nhân loại bước vào thế kỉ 21, những kỹ thuật tiên tiến ngày càng được sử dụng nhiều hơn, người ta có thể tạo ra các loại giấy hao hao washi về vẻ ngoài nhưng chất lượng thì không sao sánh được với washi thứ thiệt. Mùa thu năm 2008, toàn nước Nhật chỉ còn 350 gia đình sản xuất thủ công loại giấy truyền thống này
Lịch sử
Mặc dù người Trung Quốc phát minh ra giấy từ thế kỉ thứ 1, nhưng phải tới năm 610 sau công nguyên loại hình nghệ thuật này mới được du nhập vào Nhật Bản theo chân những tăng lữ Phật giáo – những người thường phải tự làm giấy để chép Kinh Phật.
Năm 800, kĩ thuật làm giấy Nhật Bản phát triển không sao sánh kịp, và từ những sản phẩm cổ xưa đầu tiên, giấy washi trở nên vô cùng đa dạng và hoàn hảo cả về màu sắc, kết cấu và kiểu dáng. Cho tới thế kỉ 13, những kĩ thuật làm giấy mới lan truyền sang Âu Châu – 600 năm sau khi người Nhật biết sản xuất giấy.
Cuối những năm 1800, nước Nhật có 100,000 gia đình sản xuất giấy thủ công. Với sự xuất hiện của kĩ thuật làm giấy cơ khí hóa của người phương Tây, những yếu tố “Tây phương” được khám phá ra sau sự ra đời của rèm (không phải Shoji) và giấy in kiểu Pháp (không phải Kozo), việc sản xuất loại giấy này trở nên sa sút cho tới năm 1983 với tất thảy 479 gia đình sản xuất còn sót lại. Ngày nay, chỉ còn một số ít gia đình chật vật đấu tranh trên thị trường thế giới với những sản phẩm giấy thủ công từ Ấn Độ, Thái Lan và Nepal, nơi mà mức sống của người dân còn thấp, đủ giúp họ duy trì được sản xuất giấy thủ công giá rẻ.
Nguyên liệu thô:
Vỏ trong của ba loại cây bản địa được sử dụng để làm giấy washi.
Kozo (giấy làm từ dâu tằm) được tương truyền là loại nguyên liệu tượng trưng cho phái mạnh, người bảo vệ, dầy dặn và mạnh mẽ. Những thớ gỗ được dùng nhiều nhất, và là phần cứng cáp nhất. Nó được trồng thành mùa vụ và được tái trồng trọt hàng năm, vì thế không bao giờ hết dâu tằm để làm giấy trong quá trình sản xuất.
washi có hoa văn trang nhã
washi nhuộm màu trơn
Mitsumata được coi là tượng trưng cho phái yếu: thanh nhã, tinh tế, mềm mại và nhũn nhặn. Để trồng được Misumata cần nhiều thời gian hơn vì thế loại giấy này cũng đắt tiền hơn. Đây là loại cây bản địa vì thế cũng được trồng thành mùa vụ.
Gampi là loại cây ra đời sớm nhất và được coi là loại giấy đẹp đẽ nhất, dành riêng cho giới giàu có, cao quý, và trường thọ. Nó có vẻ óng ánh tự nhiên rất tinh xảo, được dát thành những mảnh mỏng dính dùng để bảo quản sách và trong kĩ thuật khắc axit. Gampi là một thành phẩm có cấu trúc tự nhiên giúp mực ko bị lem khi người ta viết hay vẽ lên.
Các loại chất liệu khác như sợi gai dầu, tơ chuối, tơ nhân tạo, lông đuôi ngựa, lá bạc hay lá vàng đôi khi được sử dụng để làm giấy hoặc hòa trộn với nhau cùng với các sợi gỗ khác dùng để trang trí.
Nhánh cây kozo, gampi, mitsumata được cắt tỉa, ngâm nước, tách vỏ, thớ gỗ thô ráp bên trong được tách ra bằng tay, làm sạch, sau đó được nghiền nát, kéo căng. Thớ gỗ bị nghiền nát kết hợp với tororo-aoi (rễ cây dâm bụt đã được lên men) tạo thành chất nhầy, tương tự keo dính khi trộn lẫn với nhau.
Chính cái chất dính này được trải đều tay rộng khắp trên một tấm tre rộng như màn chắn (gọi là su) để tạo thành những thếp giấy. Những thếp giấy này ban đầu còn ẩm ướt, sau đó được phơi khô dưới ánh nắng mặt trời hoặc bằng máy hong khô tự động.
Đặc điểm của Washi
Ấm áp. Khi sờ vào giấy washi, bạn sẽ thấy nó ấm áp hơn giấy làm từ bột gỗ của người phương Tây, washi mềm mại và tạo cảm giác ấm cúng đối với người xem. Cảm giác bề mặt đó rất thích hợp để dùng washi cho việc làm thiệp mời hoặc làm sách.
Hình dáng. Bởi vì các sợi gỗ được kéo dài, nghiền giã và kéo căng thay vì chặt nhỏ, washi tạo cảm giác cứng cáp. Loại washi thuần sợi gỗ có thể được may vá và dùng làm áo giáp hay kimono trong thời kì đầu.
Sức mạnh. Độ dài của các sợi gỗ và tính chất của các nguyên liệu thô đảm bảo rằng washi vẫn có thể dùng được khi đã bị ẩm. Vì vậy nó rất phù hợp để làm giấy bồi, và bản khắc axit khi mà giấy buộc phải được nhúng nước. Những thớ gỗ dài này còn được dùng để làm những mép giấy thô vô cùng đẹp đẽ.
Mềm mại và mờ ảo. Kozo và Mitsumata là những sợi gỗ mờ, một đặc tính vô cùng độc đáo của giấy phương Đông. Vì thế, nó được dùng để đổi màu ánh sáng.
Khả năng hấp thụ. Các sợi gỗ có khả năng hấp thụ mực và màu vẽ rất đặc biệt. Giấy ban đầu thuần màu sợi gỗ nhưng khi thấm mực thì trở nên đậm màu và đặc biệt sống động khi được thấm màu nước.
Linh hoạt. Vì những sợi gỗ nằm ngẫu nhiên bên nhau nên không có chút gợn nào trên mặt giấy washi. Nó mang lại cho tờ giấy khả năng chịu đựng sự uốn gấp, nhăn nhúm, và rách nát – và điều đó có nghĩa là giấy washi được dùng như là vải vóc, có thể bọc sách hay hộp đồ.
Nhẹ. Giấy washi nhẹ hơn rất nhiều so với những tờ giấy cùng độ dày. Là giấy sách, nó có thể tạo ra những trường đoạn không trọng lượng.
Hàm lượng axit thấp. Loại giấy thủ công truyền thống của Nhật bản gần như không có chút axit nào nếu chúng được chưa được tẩy trắng và phân cỡ. Những mẫu giấy in hoàn hảo của Nhật bản đã có mặt trên đời từ cách đây 1000 năm. Ngày nay, giấy của làng Kurotani là một trong những loại giấy hảo hạng nhất còn sót lại.
Trang hoàng. Trong nhiều thế kỉ, những thiết kế đa màu sắc trên gỗ lát đã tạo ra những loại giấy đặc sắc sặc sỡ, dùng để trang trí. Ngày nay, lưới tơ chiyogami (loại giấy nhỏ có kiểu dáng tương tự) đã bất ngờ có mặt và được những nghệ nhân rất yêu thích. Mặc dù làm bằng máy, chất lượng vẫn đạt được tới 70% so với Kozo với hàng trăm kiểu mẫu.